'संविधान पहिले, त्यसपछि स्थानीय निर्वाचन'

भिडियो हेर्नको माथि को बक्स मा डबल क्लिक गर्नु होस्

संविधानसभाको दोस्रो निर्वाचन परिणामपछि एकीकृत माओवादीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल सञ्चारमाध्यममा खासै देखिएनन् । पार्टीको अनपेक्षित हारपछि आन्तरिक समीक्षा गर्दै संगठन निर्माणका लागेका उनले आगामी राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नीति र नेतृत्वबारे ठोस निर्णय लिइने जनाए । सहकर्मी नेता बाबुराम भट्टराईले नेतृत्व हस्तान्तरणको कुरा उठाइरहेका बेला उनले 'लडाइँ हारेका बेला कमान्डरले मोर्चा छाडेर भाग्न नमिल्ने' टिप्पणी गरे । नेकपा-माओवादीसँग एकता प्रयासमा लागेका उनले अब आफ्नो सामथ्र्य नयाँ संविधान निर्माणमा लगाउने जानकारी दिए, तर बहुमतका आधारमा संविधान थोपर्न खोजिए त्यो मान्य नहुने बताए । प्रस्तुत छ, दाहालले शनिबार आफ्नै निवास लाजिम्पाटमा कान्तिपुरका सुधीर शर्मा र गंगा बीसीसँग लामो मौनता तोड्दै दिएको अन्तर्वार्ताको सम्पादित अंश: संविधानसभा निर्वाचनको परिणामपछि लामो समय तपाईं मौन देखिनुभयो नि ? निर्वाचनको परिणामकै कारण मौन बसेको भन्ने कुरा त्यति सत्य होइन । हामीले त्यो परिणामको आन्तरिक समीक्षा गर्ने कुरामा बढी समय खर्चियौं । केन्द्रीय समिति, जिल्ला, राज्य समिति बैठकमा धेरै समय गएको पक्कै हो । निर्वाचन परिणाम एकखालको आइसकेको स्थितिमा आफ्नो संगठन सुदृढ नगरी बाहिर बोल्नु त्यति उचित हुँदैन भन्ने लाग्यो । समीक्षा गर्दा पराजयको मूल कारण के पाउनुभयो त ? समीक्षाका क्रममा पराजयका आन्तरिक र बाह्य कारणहरू देखिए । आन्तरिक कारणमा पार्टी विभाजन, तलको संगठन अस्तव्यस्त हुनु, कार्यकर्ता व्यवस्थापन नहुनु आदि थिए । निर्वाचनमा पराजयको मुख्य कारण आन्तरिक नै हो साथसाथै बाह्य कारण पनि छन् । निर्वाचन आफैं पनि स्वच्छ र प्रतिस्पर्धात्मक भएन । जे भए पनि आन्तरिक कमजोरीमा टेकेर बाह्य षड्यन्त्रहरू भए । अर्को कारण, हाम्रो आफ्नो वर्गसँगको सम्बन्ध कमजोर हुँदै गयो, विपक्षी वर्गसँग सम्बन्ध बढी भयो । त्यस्तै राष्ट्रिय स्वाधीनताका विषयमा पनि राजनीतिकभन्दा बढी कूटनीतिक प्रयासमा जोड दिनु ठीक भएन । एमाओवादीले संघीयताका विषयमा एकल जातीय पहिचानको मुद्दा लिनु पनि पराजयको कारण होइन ? हामीले एकल जातीय पहिचानको कुरा कहिल्यै गरेका छैनौं । हामीले मुख्यतः पीडित वर्ग, जाति र क्षेत्रको पहिचान आवश्यक छ भनेको हो । हेटौंडा महाधिवेशनदेखि पहिचानसहितको संघीयता र संघीयतासहितको संविधान भनेर जे नारा दिएका थियौं, त्यो बिल्कुल सही छ । तर, संघीयतालाई ठीक ढंगले बुझाउने काममा कमजोरी भयो । यथास्थितिवादी र प्रतिक्रियावादीले माओवादीले एकल जातीय बनाउन खोजेको, जातीय विभाजन गराउन खोजेको भनेर प्रचार गरे । हामीले कसैको अधिकार खोस्न खोजेको होइन, बरु सबैलाई अधिकार दिन खोजेको हो । पार्टीका नेताको नैतिक आचरण र भ्रष्टाचारबारे विश्लेषण भएको छैन ? नेताहरूको जीवनचर्या, आर्थिक क्रियाकलाप, सांस्कृतिक विचलन आदिबारे पनि छलफल भएको छ । तर, जुन स्तरको आरोप लगाइएको छ, त्यो स्तरको छैन । आम कार्यकर्ता र जिल्ला/केन्द्रका नेता कार्यकर्ताबीच वर्गीय अन्तर देखापरेको चाहिं छ । एउटा सानो वर्गको उत्थान हुने, अर्को वर्ग तल खस्कँदै जाने स्थिति भयो । अहिले सबै जनता, श्रम र उत्पादनतिर र्फकने निर्णय गर्‍यौं । केही नेताका हकमा केही आरोप आए, त्यसको विस्तृत छानबिन पनि गर्‍यौं, अमिक शेरचनको नेतृत्वमा आयोग नै बन्यो । केन्द्रीय समितिका एकजना नेतालाई अपारदर्शी सम्पत्ति थुपारेको देखिएपछि कारबाही गर्‍यांै । मेराबारेमा पनि प्रश्न उठे, मैले त मेरामा नै केन्दि्रत भएर छानबिन गर्न भनेको थिएँ । मेरोबारे अनर्गल आरोप लगाइएको पुष्टि भयो । (लडाकु) शिविरको सबै हिसाबकिताब उतै छ, मसँग छैन । यो घर पाँच वर्षका लागि भाडामा लिएको सबै प्रमाण थियो । तर, ठूला व्यापारिक घरानासँग तपाइर्ंको साझेदारीको कुरासमेत आएको छ नि ? यो बिल्कुल निराधार, कपोलकल्पित, बदनाम गर्ने षड्यन्त्र हो । बानेश्वरको मुक्ति टावरको कुरामा मेरा बुबाका नामबाट राखिएको भन्ने पनि सुनियो । जब कि त्यो मुक्तिनाथको नामबाट रहेछ । मेरो कुनै व्यापारिक घरानासँग सेयर, 'बिजिनेस' भन्ने कहींकतै केही छैन । म प्रधानमन्त्री भएका बेला कतिपय काम गर्ने सम्बन्धमा विभिन्न व्यवासायीसँग सम्बन्ध भए । यो स्वाभाविक पनि हो । त्योभन्दा अपारदर्शी ढंगको अर्को केही छ भन्ने होइन । व्यापारी अजेय सुमार्गीसँग तपाईंको विशेष सम्बन्ध रहेको कुराचाहिं के हो ? मैले अजेय सुमार्गीलाई शान्ति प्रक्रियामा आइसकेपछि चिनेको हो । कतिपय साथीले 'उनी राम्रा व्यवसायी हुन्, रुपचन्द्र बिष्टको समूहमा लागेर जेलनेल खाएका हुन्' भनेर परिचय गराएकाले सहानुभूति भएकै हो । उहाँले गर्ने काममा सरकारका तर्फबाट हुन सक्ने सहयोग पनि गरेको हो । मेरो त्यत्तिकै सम्बन्ध सुरज वैद्यसँग, त्यत्तिकै सम्बन्ध विनोद चौधरीसँग र अरू थुप्रै व्यापारी- व्यवसायीहरूसँग पनि हुने नै भयो । त्योभन्दा बढी विशेष (सम्बन्ध) छैन । संविधानसभा निर्वाचनपछि बाबुराम भट्टराईले मूल नेतृत्व असफल भएको भन्नुभएको छ । तपाईं आफ्नो ठाउँबाट कमजोरी भएको ठान्नुहुन्न ? मैले पार्टी अध्यक्ष हुनुको नाताले निर्वाचन परिणामको जिम्मेवारी लिनुपर्छ र लिन्छु भनेर केन्द्रीय समिति बैठकमै कुरा राखें । तर कम्युनिस्ट पार्टीभित्र एउटा पराजय हुनबित्तिकै सबै सिद्धियो भनेर सोच्नु माक्र्सवादी तरिका होइन । यो एउटा राजनीतिक लडाइँ थियो, पार्टीले त्यसमा हारेको हो, त्यसको नैतिक जिम्मेवारी कमान्डरले लिनुपर्छ । तर एउटा लडाइँ हार्नुको अर्थ पूरै युद्ध हारेको होइन । यसबाट शिक्षा लिंदै अर्को राजनीतिक लडाइँ जित्ने तयारी गर्नु परिपक्व कमान्डर, नेताको जिम्मेवारी हुन्छ । जहाँसम्म बाबुरामजीले यो प्रक्रियामा अध्यक्ष असफल भएको, मुख्य कमजोरी गरेको भन्नुभयो भन्ने कुरा छ, त्यो कुनै पनि दृष्टिबाट मिल्दैन । बाबुरामजी र म यति धेरै सँगै छांै कि हामीले सबै कुरा शतप्रतिशत सहमतिबाट गरेका छांै । उहाँ प्रधानमन्त्री हुनुहुन्थ्यो, उहाँका कैयौं सुझावलाई मानेको छु । त्यसैले (उहाँले) अध्यक्ष असफल भए या म भए सफल हुन्थें भन्ठान्नुभन्दा दुःखद, मनोगत र गलत कुरा केही हुन्छ जस्तो लाग्दैन । मेराअगाडि उहाँले त्यो कुरा कहिल्यै भन्नुभएको छैन । सञ्चारमाध्यममा आउँछ त्यो कुरा । उहाँले अध्यक्षलाई अलग्याएर आफ्नो कमजोरी छैन भन्नुभयो भने बाबुरामजीजस्तो वरिष्ठ नेताले त्यसो भन्नु उहाँका लागि फाइदाजनक छैन, घाटा पुर्‍याउँछ भन्ने मलाई चिन्ता छ । किनभने म अध्यक्ष भएको हुनाले प्रमुख जिम्मेवारी लिन्छु, सँगसँगै म पनि अध्यक्षसँगै जोडिएको छु भन्नैपर्छ । बाबुरामजीले 'अब नयाँ राजनीतिक शक्ति आवश्यक छ’ पनि भन्नुभएको छ नि ? उहाँले भनेको धेरै कुरामा अहिले म टिप्पणी गर्न चाहन्नँ, भोलि बैठकमा छलफल गर्दै छौं । अध्यक्षले टालटुले कुरा गरिरहेको भन्ने उहाँको आरोपबारे चाहिं के भन्नुहुन्छ ? अध्यक्षले टालटुले गरे भन्नु बिल्कुल गलत हो । १६ दिन केन्द्रीय समिति बैठक भएको छ, मैले निर्मम ढंगले समीक्षा गरेको छु । देशभरि पार्टी पुनः निर्माणमा लागेको छ । यति गर्दा पनि टालटुले कुरा गर्नुभएको हो भने त्यो बिल्कुल निराधार हो । आफ्नो शक्ति सुदृढ नगरी, परिवर्तनको प्रक्रियालाई वैज्ञानिक दृृृष्टिकोणले निर्देशित नगरी नयाँ शक्तिको अमूर्त कुरा गरेर समस्या समाधान हुँदैन । वैचारिक, राजनीतिक र सांगठनिक ढंगले थप विकास गर्नुपर्छ । केन्द्रीय समितिले राष्ट्रिय सम्मेलन गर्नुपर्छ भन्ने कुरा एक मतले भनेको छ । अब अहिले आएर उहाँ -बाबुराम भट्टराई) ले आफ्नो ढंगले जो भन्न खोज्नुभएको छ, मैले नै बुझेको छैन- उहाँले के भन्न खोज्नुभएको हो । कतिपय भन्ने नहुने कुरा पनि भन्नुभएको छ । नवउदारवादबारे नयाँ कुरा ल्याउन खोजेजस्तो, उहाँ निर्वाचन परिणामपछि अलि बढी नै चिन्तित हुनुभएको छ । संगठन सुदृढ गरेर पार्टी पुनः निर्माण गर्नुको सट्टा अरू केही खोज्छु भनेर धेरै चिन्तित हुनुभयो । सायद यति धेरै चिन्तित हुनुपर्ने अवस्था छैन । तपाईंहरूले निर्वाचनमा अनियमितता भएको दाबी गर्नुभयो, तर पुष्टि त गर्न सक्नुभएन नि ? निर्वाचनमा अनियमितता भएको कुरा कांग्रेस, एमाले र मधेसवादी दलले सिद्धान्ततः स्वीकार गरिसकेका छन् । त्यही भएर त्यसको छानबिन संसद्बाट उच्च स्तरीय समिति बनाएर गर्ने कुरा राजनीतिक सम्झौतामा आएको हो । अब हामी संसद्मा छानबिन समिति बनाउने कुरा उठाउँछौं । छानबिन भएर -हालको संविधानसभा) भंग हुन्छ भन्ने त विश्वास छैन । तर, गल्ती गर्नेलाई केही न केही कारबाही हुने र आगामी निर्वाचन यस्तो नहोस् भन्ने ग्यारेन्टी गर्ने विश्वास छ । तपाईंहरूले राष्ट्रिय सम्मेलन गर्दै हुनुहुन्छ, त्यहाँबाट के गर्न खोज्नुभएको ? हाम्रो पार्टीमा माथितिर मात्र आउन खोज्ने नेता तथा कार्यकर्ता भए । जिल्लाको राज्य समितिमा आउन खोज्ने, राज्य समिति केन्द्र, केन्द्रका अझै माथि जान खोज्ने धेरै भए । यो राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेता, कार्यकर्तालाई जनतातिर फर्काउने भन्ने हो । त्यसका निम्ति केन्द्रीय, राज्य र जिल्ला समिति सबै भंग गरेर अगाडि बढ्न खोजिएको हो । केन्द्रीय समितिलाई भने राष्ट्रिय सम्मेलनसम्म यथावत् राखिएको छ । माथितिर पद प्रतिष्ठा लिन खोज्ने प्रवृत्तिलाई जनतातिर फर्काउने नै राष्ट्रिय सम्मेलनको चुरो कुरा हो । यसले पार्टीलाई जनतासँग जोड्छ । अब जनता र कार्यकर्ताको समर्थन नलिई नेता बन्न नसक्ने व्यवस्था गरेका छांै । अब पनि तलका कार्यकर्ताको मन नजिती अध्यक्ष बन्न नसक्ने अवस्था छ । यसबाट जसलाई जनता, कार्यकर्तको विश्वास छैन, ती साथीहरू आत्तिएका छन् । कार्यकर्तको मन जित्न नसक्नेले बखेडा झिक्न सक्छन् । अब कसले बखेडा झिक्दै छ भनेर जनताले देख्नेछन् । पार्टी बनाअौं, सबै उत्पीडिततिर जोडिऔं भनेर एकमतले निर्णय गर्ने, अनि कार्यकर्ताले मलाई मान्दैनन् भनेर बखेडा झिके सबैले चिन्छन् । यसबाट इमानदार साथीहरू सबै खुसी भएका छन् । तपाईंहरू फेरि मोहन वैद्यले नेतृत्व गरेको नेकपा-माओवादीसँग एकता गर्न खोज्दै हुनुहुन्छ । किन यस्तो निर्णयमा पुग्नुभयो ? पार्टी विभाजन गलत थियो, यसले पार्टी र राष्ट्रलाई समेत क्षति भयो भन्ने मलाई र वैद्यजीलाई पनि महसुस भएको छ । हामीलाई 'वैद्यजी गए पनि चुनाव जितिहाल्छांै, पहिलो पार्टी भइहाल्छौं र सरकारको नेतृत्व गरिहाल्छौं' भन्ने लागेको थियो, त्यो कुरा सही साबित भएन । वैद्यजीहरू पनि एकीकृत माओवादीका कारण विद्रोह नभएको हो भनेर फुटेपछि विद्रोह गरिहाल्छौं भन्नेमा लाग्नुभएको थियो, त्यो पनि भएन । साझा जमिन तयार भयो, जसले दुवैलाई आत्मसमीक्षा गर्न प्रेरित गरेको छ । एकताको सुरुवात बिन्दु यही हो । हामीले पार्टीमा वर्गीय ह्रास आयो, यसलाई सच्याउनुपर्छ भन्ने निर्णय लियौं । अर्को, राष्ट्रिय स्वाधीनताप्रति जनतालाई जसरी प्रशिक्षित गर्नुपथ्र्यो, त्यहाँ कमी भयो भन्ने केन्द्रीय समितिको निष्कर्ष हो । वैद्यजीहरूका लागि यो सकारात्मक कुरा हो । निर्वाचनपछि राष्ट्रिय स्वाधीनताको विषय र वर्ग दृष्टिकोणमा विचलन भयो भनेर स्वीकार गर्नु इमानदार साथीका लागि खुसीको कुरा हो । त्यसले पनि एकताको आधार तयार पार्‍यो । अर्को, उहाँहरू जनयुद्धमा सँगै लडेको नाताले अहिले सत्य निरूपण, बेपत्ता आयोग बनाउने काम यति वर्षसम्म हुन सकेको छैन, बरु युद्धकालका मुद्दा ब्युँताउन थालिएको छ । नेता, कार्यकर्ताको धरपकड गर्ने काम हुन थालेको छ । यो हाम्रो साझा विषय हो । माओवादी कमजोर भयो भनेर शान्ति सम्झौतालाई तोड्न खोजिएको छ । अब जे गरे पनि हुन्छ, शान्ति सम्झौताअनुसार आयोग नबनाए पनि हुन्छ, बेपत्ताको खोजी नगरे पनि हुन्छ भन्ने ठानिएको हो भने हाम्रा लागि त्यो 'जीवन र मृत्यु' को कुरा हुन्छ । हामी सत्य निरूपण आयोग बन्छ, बेपत्ता छानबिन हुन्छ, अनि वर्गीय, जातीय, लैंगिक समस्या सम्बोधन भएको संविधान आउँछ भनेर आएको हो । निर्वाचन परिणामपछि यथास्थितिवादी शक्तिको जे-जस्तो गतिविधि देखिँदै छ, त्यसले हामीलाई सँगै आउन बाध्य बनाएको छ । हामीलाई पार्टी एक हुन सहिद, बेपत्ता परिवार, नेता कार्यकर्ताको दबाब पनि उत्तिकै छ । पार्टी एकताका लागि तपाईंले हेटौंडा महाधिवेशनबाट लिएको पँुजीवादी-जनवादी क्रान्तिको कार्यदिशा परिमार्जन हुने सम्भावना छ ? त्यो कार्यदिशा परिमार्जन गर्नुपर्छ भनेर केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरिसकेको छ र आउँदो राष्ट्रिय सम्मेलनमा त्यो लाइन परिमार्जन गर्नेछौं । आधारभूत रूपमा त्यो लाइन ठीक छ तर विकसित गर्न आवश्यक छ । तत्काल जनयुद्ध र विद्रोह सम्भव छैन । अहिले संविधान निर्माणको अन्तरवस्तुमा सहमति गरेर छिटोभन्दा छिटो संघीय संविधान बनाउनुपर्छ र त्यहाँ टेकेर अगाडि जानुपर्छ भन्ने लाइनमा सहमति हुने सम्भावना छ । प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालाले पनि बोल्नुभएको छ, गोलमेच सम्मेलन गरेर भए पनि वैद्यजीलाई ल्याउनुपर्छ । संविधानसभाले नै गोलमेच गर्ने कुरामा पनि पार्टीबीच छलफल हुँदै छ । वर्गीय, जातीय, क्षेत्रीयलगायत राज्य पुनः संरचनासहित नयाँ संविधान बनाउने कुरामा वैद्यजी र हाम्रो त्यति मतभेद हुँदैन । जनवादी क्रान्तिका बाँकी कार्यभार पूरा गर्नेेे र समाजवादी रणनीतिको तयारी गर्ने कुरामा पनि सैद्धान्तिक रूपमा त्यति मतभेद हँुदैन । जनवादी क्रान्ति भनेकै समाजवादी क्रान्तिको तयारी हो । पहिले हामी संविधानको अन्तरवस्तुमा सहमति गरेर संविधान बनाउने कुरामा एक हुन्छौं अनि जनवादी क्रान्ति र समाजवादी क्रान्तिको अन्तरवस्तुमा छलफल गरेर कार्यदिशालाई पनि एक ठाउँमा ल्याउन सक्छौं । दुई माओवादी कहिलेसम्म एक होलान् ? मिति तोकिएको छैन, हामीबीच सकारात्मक ढंगले छलफल भइरहेको छ । अर्को प्रसंग, स्थानीय निकायको निर्वाचन आवश्यक भइरहेका बेला तपाइर्ंहरू यसको विरोधमा उत्रिनुको कारण के हो ? हामीले स्थानीय निर्वाचनको विरोध गरेको होइन । यो जरुरी छ । तर, चारबुँदे सहमतिमा छ महिनाभित्र संविधानको मस्यौदा बनाउने सहमति भएको थियो । छ महिनामा मस्यौदा जनतालाई दिने प्रतिबद्धता हो भने अहिले नै स्थानीय निर्वाचन गर्नेतिर लाग्दा त्यो प्रतिबद्धता पूरा हुँदैन । कांग्रेस, एमाले संविधान बनाउन केन्दि्रत हुने कि स्थानीय निर्वाचन गर्ने ? यसमा विरोधाभास छ । स्थानीय निर्वाचनमा आम जनताको बढी सरोकार हुन्छ नै । यसले केही समय खान्छ, पार्टीहरूबीच तिक्तता हुन सक्छ । त्यसले संविधान निर्माणमा सहमति बनाउन कठिन हुन्छ । जनप्रतिनिधिबिना १६ वर्ष बितिसकेको छ भने अर्को ६-८ महिना बित्दा के फरक पर्छ ? संविधान पहिले बनाऔं, त्यसपछि स्थानीय निर्वाचनमा जाअौं भनेको हो । त्यस्तै अन्तरिम संविधानले स्थानीय निर्वाचनको परिकल्पना गरेको छैन । यो निर्वाचन गर्न अन्तरिम संविधान संशोधन गर्नुपर्ने हुन्छ । अहिले एक थरीलाई यथास्थितिवादी शक्ति संघीय संविधान बनाउन इमानदार छैनन् भन्ने लागेको छ । अर्को पक्षलाई संघीय संविधान बन्यो भने स्थानीय निकायको निर्वाचन गर्न झन् गाह्रो हुन्छ भन्ने शंका छ । यस्तो शंकै-शंका भएका बेला हाम्रो प्राथमिकता संविधान निर्माणमै हुनुपर्छ । स्थानीय निर्वाचन पहिले गरेर संविधान पछि जारी गर्ने सहमति हुने सम्भावना छैन ? त्यो सम्भावना छैन । हाम्रो प्राथमिकता संविधान नै हो । मस्यौदा दिइसकेपछि छिट्टै स्थानीय निर्वाचनमा सहमति हुन सक्छ । दलहरूको प्रतिबद्धताअनुरूप एक वर्षभित्र संविधान जारी हुन सक्छ ? संविधानसभामा सहमति हुने सम्भावना म देख्छु । अब पनि संविधान बनेन भने देशले दुःख पाउँछ भन्ने सबैलाई महसुस भएको छ । संविधान बन्छ जस्तो लाग्छ । केही विषयमा छलफल हुँदै जान्छ । संघीयता र शासकीय स्वरूपमा सहमति हुनैपर्छ । कांग्रेस, एमाले प्रत्यक्ष राष्ट्रपतीय प्रणालीमा सहमत भएकै हुन् । म विवाद समाधान उपसमितिको अध्यक्ष हुँदा कांग्रेसले पहिले कति संघीय राज्य हुने तय गरौं अनि प्रत्यक्ष राष्ट्रपतिमा जाअौं भनेकै हो । प्रदेशको कुरामा (२०६९) जेठ २ को सहमति (जसमा ११ प्रदेश बनाउने प्रस्ताव थियो) मा एक-दुईवटा घटबढ गरेर भए पनि सहमति हुने सम्भावना छ । संविधान सहमतिकै आधारमा लेखिन्छ जस्तो लाग्छ ? कस्तो संविधान बनाउने भन्ने कुरा १२ बुँदे समझदारी, विस्तृत शान्ति सम्झौता र अन्तरिम संविधानमा पनि उल्लेख गरिएको छ । १२ बुँदे सम्झदारीमा अग्रगामी संविधान र संविधानसभाबाट संविधान बनाउने उल्लेख गरिएको छ । अन्तरिम संविधानमा वर्गीय, जातीय, लैंगिक, क्षेत्रीय अधिकारसहितको अग्रगामी संविधान बनाउने भनिएको छ । विस्तृत शान्ति सम्झौतामा पनि त्यो भनिएको छ । अहिले हाम्रो बढी सिट आएको भए पनि जनवादी संविधान बनाउन सक्दैनथ्यौं । त्यो १२ बँुदे, शान्ति सम्झौता र अन्तरिम संविधानभन्दा बाहिरको कुरा हुन्थ्यो । हामी पनि कांग्रेस, एमालेका केही नेताले भनेजस्तो ०४७ सालको संविधानमा गणतन्त्र शब्द राख्ने कुरा मान्न बाध्य छैनौं किनभने संविधान निर्माणको यो प्रक्रिया विगतका सम्झौताहरूद्वारा निर्देशित छ । आधारभूत रूपमा सहमति भएको छ । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रकै संविधान बनाउने हो । त्योभन्दा बाहिरको संविधान बन्न सक्दैन । संविधान बनाउने कुरामा कांग्रेस, एमालेको बढी र हाम्रो कम सिट भएकाले असर पर्छ भनेर सोच्नु यो संक्रमणकाल र यसको मर्मलाई नबुझ्नु हो । हामीले संविधान बनाउँदा आफ्नो कुरा धेरै होस् भनेर चाहनु र कांग्रेसले पनि त्यो चाहनु स्वाभाविक हो । तर संविधान बनाउने लक्ष्मण-रेखा कोरिएको छ । त्यो तोडेर संविधान बनाउँछु भन्नु शान्ति सम्झौता, अन्तरिम संविधान र समग्र प्रक्रिया तोडेको हुन्छ । कांग्रेस, एमालेले पेलेर संविधान बनाउन खोजे संविधानसभाबाट राजीनामा दिएर बाहिरिनुपर्छ भनेर केन्द्रीय समिति बैठकमा भन्नुभएछ नि ? हामी संविधान बनाउने कुरालाई उच्च प्राथमिकतामा राखेर सहमति गर्ने कोसिस गछौर्ं । हामी उहाँहरूसँग मिलेरै संविधान बनाउन चाहन्छौं । यसमा कहींकतै द्विविधा छैन तर, बहुमतका आधारमा डण्डा लगाउन खोज्ने हो भने त्योचाहिं राष्ट्रका निम्ति दुर्भाग्य हुन्छ । कांग्रेस, एमालेले सीमारेखा तोडे पनि एमाओवादी सीमारेखाभित्र बसिराख्छ भन्ने हुँदैन । यदि कांग्रेस, एमाले बहुमतका आधारमा जान खोज्ने हो भने हामी साक्षी भएर बस्न सक्दैनौं । त्यसबेला हामी जनतामा जानुपर्ने हुन्छ । तपाईंले युवा अवस्थामा पार्टीको नेतृत्व गर्नुभयो, सशस्त्र संघर्ष गर्नुभयो, शान्ति प्रक्रियामा पनि आउनुभयो तर संविधानसभाको दोस्रो निर्वाचनमा 'सेटब्याक’ खानुभयो । अहिले राजनीतिमा कता-कता असफल भएजस्तो लाग्दैन ? मलाई ठ्याक्कै त्यस्तो लाग्दैन । म ३६ वर्ष लाग्दै थिएँ पार्टीको नेतृत्व लिँदा, त्यसपछि ०४६ सालको जनआन्दोलन भयो । सहभागी भइयो । तुरुन्तै एकता केन्द्र बनाउन पहल गरें । संसद्मा गएर तीन वर्ष पनि बितायौं । विद्रोहमा नगई नहुने भएकाले माओवादी पार्टी बनायौं । मेरै नेतृत्वमा जनयुद्ध सुरु भयो । त्यो पाँच वर्ष चलेपछि पार्टीले प्रचण्डपथको संश्लेषण गर्‍यो, राष्ट्रिय सम्मेलनबाट म अध्यक्ष भएँ । १० वर्षे युद्ध गरी शान्ति प्रक्रियामा आयांै । यसरी हेर्दा म के ठान्छु भने पार्टीको जीवनमा पनि ठूल्ठूला परिवर्तन आए, एकता, रूपान्तरण, त्याग, बलिदान भए । शान्ति प्रक्रियामा आउँदा पनि ठूलो फड्को हान्दै आयौं । गणतन्त्र स्थापना भएपछि सरकारको नेतृत्व गर्नु पनि दुर्लभ थियो । यहाँसम्म आइपुग्दा राष्ट्रमा पनि ठूल्ठूला उथलपुथल आए । यो हेर्दा यति छोटो जीवनमा राष्ट्रिय र पार्टीगत जीवनमा उथलपुथलको नेतृत्व गर्नु गर्व, चुनौती र जिम्मेवारीको कुरा पनि हो । समग्रमा मलाई सन्तोष नै छ । तर, यसपटक निर्वाचनमा पराजित हुँदा ठूलो सेटब्याक कस्तो हुँदोरहेछ भन्ने अनुभव पनि भयो । विगतमा जितपछि जित हुँदै आएको हो । मैले छोएपछि सबै सफल भएजस्तो भयो विगतमा । अहिले मलाई त्यो सफलता नै सफलताले गर्दा म मनोगत भएँ कि जस्तो लाग्छ । २५ वर्षदेखि आफूले सोचेको कुरा हुँदै आएपछि अहिले यो निर्वाचन पनि हामी जित्छौं भन्ने लागेको थियो । इरानकी एकजना कम्युनिस्ट नेतृले धेरै अघि मलाई भनेकी थिइन्- जहिले पनि गाडी चलाउँदा मोडमा बढी 'कन्पिmडेन्ट' हुनुभयो भने यस्तो मोड पनि आउँछ, जहाँ 'स्टेयरिङ' घुमाउनुभन्दा अघि नै गाडी खस्न सक्छ । पौडी खेल्न धेरै जान्ने मान्छे डुबेरै मर्छ रे र मेरो राजनीतिमा पनि सफलतै सफलता भयो विगतमा । अहिले के महसुस गर्छु भने म विगतमा बढी विश्वस्त भएछु । सँगसँगै म के भन्छु भने एउटा लडाइँको मोर्चामा हारेको हो, युद्ध हारेको होइन । आँट गुमाउनु हुँदैन भनेको छु । हारेको सेनाले जितेको भन्दा बढी शिक्षा पाउँछ, हामी अहिले त्यस्तै भयौं । हामीले धेरै कुरा सिक्ने मौका पायौं । अब जित्न सकिदैन भन्ने मलाई लागेको छैन ।श्रोत :कान्तिपुर